Ως σύνδρομο Joubert χαρακτηρίζεται η αγενεσία του σκώληκα της παρεγκεφαλίδας. Τα κύρια χαρακτηριστικά του συνδρόμου αυτού είναι υπέρπνοια, νεογνική άπνοια και στη συνέχεια ταχύπνοια, ανώμαλες οφθαλμικές και γλωσσικές κινήσεις, υποτονία, αταξία, καθυστέρηση ανάπτυξης, και νοητική υστέρηση. Παθογνωμικό σημείο του συνδρόμου αποτελεί η εικόνα του γομφίου ("molar tooth sign") στη μαγνητική τομογραφία του εγκεφάλου.

Ορισμός

Αποτελεί σπάνια ανωμαλία ανάπτυξης του σκώληκα της παρεγκεφαλίδας καθώς και του εγκεφαλικού στελέχους. Επηρεάζεται η ισορροπία του σώματος και ο συντονισμός των κινήσεων. Ο φαινότυπος αυτών των ατόμων ποικίλλει και μπορεί να χαρακτηρίζεται από υπέρπνοια, νεογνική άπνοια και στη συνέχεια ταχύπνοια, ανώμαλες οφθαλμικές και γλωσσικές κινήσεις, υποτονία, αταξία, καθυστέρηση ανάπτυξης, και νοητική υστέρηση.

Συνώνυμα

Σύνδρομο Joubert - Boltshauser ή αγενεσία του σκώληκα της παρεγκεφαλίδας.

Ιστορική αναδρομή

Το σύνδρομο περιγράφτηκε το 1968-1969 από την Marie Joubert. Από τότε περίπου εκατό περιστατικά έχουν περιγραφεί στη διεθνή βιβλιογραφία. Η ονομασία του συνδρόμου έχει προταθεί από τους Ε. Boltshauser και W. Isler το 1977.

Αιτιολογία

Άγνωστη. Κληρονομείται κατά τον αυτοσωμικό υπολειπόμενο τρόπο. Η συγκεκριμένη γενετική ανωμαλία είναι ετερογενής και ανευρίσκεται στην τελομερή περιοχή του χρωμοσώματος 9q34, ενώ ύποπτη είναι και η περιοχή του χρωμοσώματος 17ρ11.2. Ερευνώνται ακόμα τα γονίδια ΕΝ1, ΕΝ2, FGF8 και BARHL1 για πιθανή συσχέτιση με το σύνδρομο.

Διάγνωση

Προγεννητική διάγνωση

Πρώτος, ο Campbell το 19845 διέγνωσε το σύνδρομο με τη χρήση υπερήχων. Χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα ευρήματα: 1. αγενεσία του σκώληκα της παρεγκεφαλίδας 2. ανώμαλο σχήμα παρεγκεφαλίδας 3. υδροκέφαλος 4. νεφρικές ανωμαλίες 5. αυχενική διαφάνεια.

Gaucher 13. νόσος πολυκυστικών νεφρών 14. υπεραερισμός

Διαφορική διάγνωση

1. Σύνδρομο Dandy-Walker
2. Σύνδρομο Down
3. Σχισμή του σκώληκα χωρίς Joubert

Βασίζεται στα κλινικά ευρήματα και το παθογνωμικό σημείο της εικόνας του «γομφίου» ("molar tooth sign") στη μαγνητική τομογραφία.

Κλινικά ευρήματα

Σημειώνεται ότι δεν ανευρίσκονται όλα τα ευρήματα σε όλα τα νεογνά και ότι η υποπλασία του σκώληκα της παρεγκεφαλίδας χωρίς τα άλλα κλινικά ευρήματα δεν ταυτίζεται πάντα με το σύνδρομο. Μείζονα ευρήματα: • Οφθαλμοί: ανώμαλες οφθαλμικές κινήσεις, οφθαλμικά κολοβώματα, βλεφαρόπτωση και δυσπλασία αμφιβληστροειδούς(50%), αμαύρωση του Leber • Προβάλλουσα γλώσσα (30%) και όγκοι αυτής (2%) • Άκρα: πολυδακτυλία (δ-15%) • Μυϊκό σύστημα: υποτονία • Νευρικό σύστημα: υποπλασία ή απλασία του σκώληκα της παρεγκεφαλίδας, ινιακή μηνιγγοκήλη, σπασμοί του ημίσεως του προσώπου, αταξία του σώματος και σπανιότερα επιληπτικοί σπασμοί • Αναπνευστικό σύστημα: νεογνική άπνοια που ακολουθείται από επεισοδιακή υπέρπνοια (ως και 200 αναπνοές/λεπτό, συχνά χωρίς αποτέλεσμα) • Γαστρεντερικό σύστημα: ατρησία δωδεκαδάκτυλου και ίνωση σπάνια συνυπάρχουν • Ουροποιητικό σύστημα: κυστικοί νεφροί (2%) • Ανάπτυξη: νοητική και κινητική υστέρηση Ευρήματα της μαγνητικής τομογραφίας Το πρόσφατα περιγραφέν σημείο του «γομφίου» ("molar tooth" sign) των αξονικών τομών οφείλεται στο συνδυασμό όλων των ανωμαλιών του ανώτερου σκέλους της παρεγκεφαλίδας. Άλλα ευρήματα είναι τα ακόλουθα: 1. λεπτές οπτικές ταινίες 2. σε απουσία υδροκέφαλου μεγενθυμένα κροταφικά κέρατα 3. υψηλού σήματος εγκεφαλική περικοιλιακή λευκή ουσία 4. ανώμαλο σήμα κατά το χιασμό των ανώτερων παρεγκεφαλιδικών σκελών 5. ανώμαλα εμβρυϊκά αγγεία σχετιζόμενα με τις δυσπλαστικές έλικες των φύλλων των παρεγκεφαλιδικών ημισφαιρίων 6. διάταση της τέταρτης κοιλίας με αποτέλεσμα σχήμα που ομοιάζει με φτερά νυχτερίδας 7. επιμήκυνση και λέπτυνση των ανώτερων παρεγκεφαλιδικών σκελών 8. δυσπλασία του σκώληκα 9. διεύρυνση του τρήματος του Magendie και της οπίσθιας δεξαμενής 10. αγενεσίατου μεσολοβίου (corpus callosum)

Φαινότυποι

Μέλη της ίδιας οικογένειας ακόμα και μονοζυγωτικά δίδυμα με σύνδρομο Joubert παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία φαινοτύπων όσον αφορά τη νοητική και κινητική τους ανάπτυξη που εκφράζεται με ποικίλο ποσοστό αναπηρίας. Αυτή η ποικιλομορφία των φαινοτύπων χαρακτηρίζεται και από τις ακόλουθες ανωμαλίες: 1. ελαττωμένο αντανακλαστικό κατάποσης 2. δυσπλασία οπτικού νεύρου 3. απώλεια όρασης 4. οπτικοκινητική απραξία 5. νυσταγμός 6. μελαχρωστικές αλλοιώσεις του βυθού 7. μειωμένα αιθουσαιοοφθαλμικά αντανακλαστικά 8. ελλείμματα γνωσιακά, λεκτικής μνήμης, οπτι-κοκινητικών, κινητικών ικανοτήτων 9. προβλήματα ιδιοσυγκρασίας, υπερενεργητικό-τητα, επιθετικότητα, αλλά και εξάρτηση 10. καθυστέρηση νοητικής ανάπτυξης (ως και αυτισμός στο 27%) 11. δυσπλασία εξωδέρματος 12. νόσος του

Αντιμετώπιση

Συνιστώνται: Α) μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου Β) εξέταση αμφιβληστροειδούς Γ) ηλεκτροφυσιολογική μελέτη του αμφιβληστροειδούς Δ) υπερηχογράφημα νεφρών Ε) καρυότυπος ΣΤ) ψυχιατρική εκτίμηση Η αντιμετώπιση του συνδρόμου είναι συμπτωματική και υποοτηρικτική. Αρκετοί ασθενείς ευνοούνται από την πιθανώς παρεχόμενη κινησιοθεραπεία και λογοθεραπεία. Συνιστάται η γενετική συμβουλή των ατόμων που στην οικογένεια τους υπάρχει άτομο με σύνδρομο Joubert.

Πρόγνωση

Η κλινική εικόνα ποικίλλει και επομένως ποικίλλει και η πρόγνωση. Απαιτείται μεγάλη προσοχή στην περίπτωση που θα χρειαστεί γενική αναισθησία, γιατί αυτά τα άτομα είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στη χρήση οπιοειδών και οξειδίου του αζώτου και μπορεί να οδηγηθούν έως και σε αναπνευστική καταστολή. Μειωμένο προσδώκιμο επιβίωσης ανευρίσκεται σε πολλούς ασθενείς (η πλειοψηφία των ασθενών καταλήγουν στην παιδική και εφηβική ηλικία). Έχει παρατηρηθεί στατιστικά ότι συνήθως, χειρότερο προσδόκιμο έχουν τα άτομα στα οποία συνυπάρχουν δυσπλασία αμφιβληστροειδούς και πολυκυστική νόσος των νεφρών.

Πηγή:

• Περιδικό "Ιατρικά Χρονικά" (Τομος ΚΘ' Τευχος 1)