Kαιάδας: Αποθετήριο αναπήρων τέκνων;
Αποστολέας:
Σταματίνα Χασομέρη
Αρχιτέκτων μηχανικός (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης)
Ημερομηνία:
16/12/2005
Θεώρησα ότι ως γυναίκα, επιστήμων, και μητέρα παιδιού με ειδικές ανάγκες ήμουν υποχρεωμένη να σας ενημερώσω περί αυτού του θέματος: Ο Καιάδας δεν ήταν αποθετήριο παιδιών με ειδικές ανάγκες.
Κατά την αρχαιολογική έρευνα στις αρχές του αιώνος, το 1904, τα αρχαιολογικά ευρήματα εντός του Καιάδα οδήγησαν την τότε ομάδα των ξένων αρχαιολόγων στη διαπίστωση, που έως σήμερα κακώς παραμένει, ότι οι αρχαίοι Σπαρτιάτες έριχναν στον γκρεμό τα ανάπηρα παιδιά, με το σκεπτικό ότι τους ήταν βάρος και άχρηστα για την κοινωνία τους. Η επιστημονική ομάδα βασίστηκε στο μικρό μέγεθος των οστών, που αποκάλυψε η αρχαιολογική έρευνα, τα οποία απεδόθησαν σε οστά μικρών παιδιών.
Tο 1956, μισό αιώνα μετά, η μέθοδος του άνθρακος C14 αξιολόγησε τα συγκεκριμένα ευρήματα ως μη ανήκοντα σε παιδιά αλλά σε ενήλικους άνδρες και γυναίκες και μόνον σε ένα ποσοστό 15% ανηκόντων σε παιδιά. Άπαντες δε είχαν κατάγματα. Αυτό διδάσκεται στους φοιτητές Αρχιτεκτονικής και Αρχαιολογίας τουλάχιστον από το 1960 στα ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια.
Το παραμύθι περί «...ωραίων Σπαρτιατών, Καιάδα ανάπηρων τέκνων» άλλωστε δεν συμπορεύεται με τον Τυρταίο (εκ γενετής τυφλόν), τον Βασιλέα 'Αγη της Σπάρτης (εκ γενετής χωλόν) και πλείστους άλλους διακεκριμένους Σπαρτιάτες, οι οποίοι δεν ήσαν αρτιμελείς καθώς και από την επίσημη ιστορία.
Αποθετήριο αναπήρων τέκνων πρωτολειτούργησε επί Βυζαντίου (τα ανάπηρα τέκνα τα απέθεταν στα "άντρα", τα οποία ήσαν σπηλιές), προηγήθη όμως η απόθεση τέκνων υγιών και μη υγιών απο τους Ρωμαίους κατά την τελευταία περίοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας γνωστή και ως πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας για άλλους λόγους (κοινωνικούς κατ' εξοχήν).
Συγχαρητήρια κατά τα άλλα για την ιστοσελίδα σας.
Σταματίνα Χασομέρη
To άρθρο απεστάλη με e-Mail προς το NOESI.gr σε απάντηση κειμένου που συσχετίζει τον Καιάδα με τόπο εκτέλεσης των μη υγιών βρεφών.
Το NOESI.gr παραθέτει μία σύντομη ιστορική επισκόπηση
Σημείωση από το NOESI.gr:
Από το παρακάτω άρθρο έχει αφαιρεθεί ως εσφαλμένη, άρα παραπλανητική ως προς την απόδοση των ιστορικών γεγονότων, το εξής μέρος:
"Οι πληροφορίες, όμως, ότι στη Σπάρτη τα νεογέννητα υφίσταντο κρίση βιολογικής και φυλετικής επάρκειας είναι ξεκάθαρες (Παυσανίας, II, 3-5)."
...με αφορμή το παρακάτω μήνυμα που λάβαμε από αναγνώστη μας:
Αυτή την παραπομπή στο έργο του Παυσανία δεν μπορώ να την επιβεβαιώσω. Μήπως έχετε κάνει λάθος; Αν υπάρχει θα παρακαλούσα να διορθωθεί, αν όχι θα παρακαλούσα να διαγραφεί ότι στη Σπάρτη τα νεογέννητα υφίσταντο κρίση βιολογικής και φυλετικής επάρκειας, διότι παραπλανεί τον κόσμο. Ευχαριστώ, Πάνος Κωνσταντινίδης
Καιάδας
Είναι το σπηλαιοβάραθρο του Ταϋγέτου όπου, κατά την παράδοση, οι αρχαίοι Σπαρτιάτες ή Λακεδαιμόνιοι έριχναν τους εγκληματίες, τους αιχμαλώτους πολέμου, τους ιερόσυλους, τους προδότες και, σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες τα καχεκτικά βρέφη.
Ο Παυσανίας ονομάζει τον Καιάδα «...απότομο και βαθύ βάραθρο» στην περιγραφή της απόδρασης του Μεσσήνιου ήρωα Αριστομένη, που ρίχτηκε εκεί ζωντανός από τους Σπαρτιάτες μαζί με 50 Μεσσήνιους αιχμαλώτους κατά τη διάρκεια του Β΄ Μεσσηνιακού πολέμου. Στον Καιάδα, κατά τον Θουκυδίδη, είχε αποφασιστεί να πεταχτεί το πτώμα του καταδικασμένου σε θάνατο προδότη Παυσανία (467 π.Χ.), ο οποίος θάφτηκε τελικά έξω από το βάραθρο.
Ο Θουκυδίδης πάλι αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια ίου Πελοποννησιακού πολέμου, οι Σπαρτιάτες αφάνισαν 2.000 Είλωτες χωρίς να αφήσουν ίχνη. Υπάρχει το ενδεχόμενο να τους πέταξαν στον Καιάδα.
Ευρύματα
Κατά τη δεκαετία του 1980, πολλοί αρχαιολόγοι, σπηλαιολόγοι αλλά και ορειβάτες κατέβηκαν στον Καιάδα και έδωσαν διάφορα στοιχεία για τα ευρήματα που υπάρχουν στο εσωτερικό του. Επικρατεί, βέβαια, μια σύγχυση για το κατά πόσο έφτασαν στον "πάτο" του πηγαδιού. Άλλωστε, δεν γνωρίζουμε αν με τα χρόνια λόγω των σεισμών η δομή του Καιάδα έχει αλλάξει. Πάντως, το σίγουρο είναι ότι τα οστά που βρήκαν εκεί ανήκουν σε ενηλίκους, ηλικίας 18-35 ετών. Βρέθηκε μόνο ένας σκελετός παιδιού, όχι πολύ μικρής ηλικίας, το οποίο πιθανολογείται ότι έπεσε κατά λάθος μέσα στον Καιάδα. Μαζί με τα οστά βρέθηκαν αιχμές από βέλη και δόρατα, ενώ ένα θραύσμα κρανίου είχε καρφωμένη πάνω του την αιχμή ενός βέλους. Πολλοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα περισσότερα από τα σώματα που ρίχτηκαν εκεί ήταν ήδη νεκρά. Βρέθηκαν, επίσης, λύχνοι και σιδερένιοι χαλκάδες-δεσμά.
Το 1983 και το 2003 το τμήμα τής Ιατρικής σχολής διενήργησε εκτεταμένες έρευνες στον χώρο, με τα ακόλουθα αποτελέσματα:
- Η επιβεβαίωση της παλαιότερης διαπίστωσης ότι δεν υπάρχουν οστά μικρών παιδιών στο εσωτερικό του σπηλαιοβάραθρου.
- Ο εντοπισμός τής ήδη γνωστής φυσικής τομής στα βαθύτερα στρώματα του σπηλαίου, η οποία περιλαμβάνει μεγάλο πλήθος ανθρώπινων οστών κυρίως ανδρών ακμής, βιολογικής ηλικίας μεταξύ 18 και 40 ετών.
- Η καταγραφή συνολικά δέκα σημείων που υποδεικνύουν διαφορετικές φάσεις και περιόδους εναπόθεσης.
- Ο επεισοδιακός χαρακτήρας της παρουσίας οστών ζώου στο εσωτερικό του σπηλαιοβάραθρου (αποδίδεται σε τυχαία πτώση ζώων).
Θάνατος δια κατακρημνισμού
Ο πιο ατιμωτικός θάνατος ήταν στην αρχαιότητα ο κατακρημνισμός σε βάραθρο, ποινή που δεν ήταν αποκλειστικά σπαρτιατική επινόηση. Εφαρμοζόταν στην Αθήνα, στην Κόρινθο, στους Δελφούς, στη Θεσσαλία και αφορούσε πιθανότατα τα πολιτικά και θρησκευτικά εγκλήματα. "Κόρακες" ονομαζόταν ο τόπος τιμωρίας στη Θεσσαλία, "βάραθρο" ή "όρυγμα" στην Αθήνα, όπου πάντως μετά το 406 π.Χ. φαίνεται πως η τιμωρία παύει να εφαρμόζεται, "Καιάδας" στη Σπάρτη. Εκτός από το αυτονόητο μαρτύριο, η ποινή εμπεριείχε και μεταφυσικές προεκτάσεις, καθώς το σώμα παρέμενε άταφο και η ψυχή αδυνατούσε να λυτρωθεί.
"Αποθέτες": Αποθετήριο τέκνων
Η συσχέτιση του Καιάδα με τους "Αποθέτες", τον τόπο στον οποίο εξέθεταν οι Λακεδαιμόνιοι τα παιδιά, είναι παλαιά με πρώτη ανεύρεση της στους Ελληνιστικούς χρόνους. Ευρωπαίοι μελετητές (Βollaye, Vischer, Gurtius) τονίζουν ότι σε αυτήν τη σύμπτωση έπαιξε ρόλο η γεωγραφία της Λακεδαίμονας που χαρακτηρίζεται ήδη από τον Όμηρο "καιετάεσσα", δηλαδή σπηλαιώδης, απόκρημνη.
Οι αρχαίοι κάτοικοι της Αττικής και των Αθηνών πετούσαν τόσο συχνά τα βρέφη τους ώστε πλήθος αυτών βρίσκονταν εις τους αγρούς ως βορά των όρνεων και των σκύλων, ενώ μέσα στην πόλη των Αθηνών τα κατασπαραγμένα βρέφη από τους δρόμους, μαζεύονταν υπό των "αστυνόμων", δια των δημοσίων δούλων.
Τρεις μέρες μετά τη γέννηση, οι Σπαρτιάτισσες μητέρες έφερναν τα βρέφη τους στην επιτροπή Γερόντων, η οποία αξιολογούσε τη σωματική τους αρτιότητα. Όσα παιδιά κρίνονταν ανεπαρκή για τη στρατιωτική εκπαίδευση στην οποία θα υποβάλλονταν αφήνονταν σε ειδικό μέρος γι’ αυτό το σκοπό και η πρόνοια τους ανετίθετο στον θεό, ο οποίος και μεριμνούσε για τη μοίρα τους χωρίς η πόλη να επιφορτιστεί το μίασμα της παιδοκτονίας. Η σύμπτωση του μέρους αυτού, που καλείτο "Αποθέτες", με τον Καιάδα πιθανότατα οφειλόταν, στην εδαφολογική τους αναλογία ή ακόμη και στη γεωγραφική τους εγγύτητα.
Τέτοια μέρη εναπόθεσης βρεφών για ποικίλους λόγους δεν υπάρχουν βέβαια μόνο στη Σπάρτη, όπως μαρτυρεί ο μύθος του Οιδίποδα, απλώς στη Σπάρτη η έκθεση βρεφών ήταν θεσμοθετημένη διαδικασία με ευγονική πρόθεση.
Ευγονική Σπαρτιατών
Πάρα πολλοί, ιδίως κατά τα νεότερα χρόνια, βιάστηκαν να συνδέσουν τις μεθόδους των Σπαρτιατών με τις ανθρωποκτόνες μεθόδους ευγονικής του Χίτλερ και αργότερα με τις εξελίξεις της Βιοτεχνολογίας και της Γενετικής και τις επεμβάσεις στο DNA. Κάτι τέτοιο μπορεί να χαρακτηριστεί τουλάχιστον άδικο για τους αρχαίους Σπαρτιάτες, για τους οποίους, εκτός από τον Πλούταρχο (Λυκούργος, 16), κανείς άλλος δεν αναφέρει ότι ακολουθούσαν μια τέτοια πρακτική. Ακόμη και ο Πλούταρχος, όμως, μιλά για παιδιά πρόωρα γεννημένα ή "άμορφα", δηλαδή για κάποιου είδους τερατογενέσεις.
Μια "ύποπτη" έρευνα που είδε πρόσφατα το φως της δημοσιότητας επιβεβαίωσε μεν ότι οι Λάκωνες έχουν σαν λαός το πιο ισχυρό γενετικό υλικό και τις λιγότερες ασθένειες από όλους τους Έλληνες, αλλά αυτή η θετική ιδιαιτερότητα δεν αποδόθηκε στη σκληρή εκπαίδευση της φυλής κατά τους αρχαίους χρόνους ούτε στην πανίδα και τη χλωρίδα της περιοχής, ούτε και στο καλό κλίμα της. Αντίθετα, αποδόθηκε σε μεθόδους «ευγονίας» που ακολουθούσαν οι αρχαίοι Σπαρτιάτες, οι οποίοι, σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, έριχναν στον Καιάδα όλα τα ασθενικά παιδιά «βελτιώνοντας έτσι τη ράτσα».
Οι αρχαίες αναφορές (Θουκ. 1,134 Παυσαν. 4,18 Πλατ. Αγησιλ. 19, Στραβ. Η 376) καθιστούν σαφές ότι στον Καιάδα απορρίπτονταν «...οι επί μεγίστοις τιμωρούμενοι» και οι αιχμάλωτοι πολέμου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η απόρριψη του νεκρού Παυσανία και η καχακρήμνιση πενήντα Μεσσηνίων μαζί με τον Αριστομένη. Αποτελούσε σε γενικές γραμμές χώρο ατιμωτικού θανάτου ανάλογο με το αθηναϊκό βάραθρο.
Όπως μαρτυρεί ο ίδιος ο Α. Χίτλερ στο έργο του "Ο Αγών Μου" (II, σελ. 28), το πρότυπο της φυλετικής καθαρότητας της Άριας φυλής το εμπνεύστηκε από την κοινωνική οργάνωση των Δωρικών φυλών της Σπάρτης. Ασφαλώς, οι αρχαίοι Σπαρτιάτες δεν ευθύνονται για τις εγκληματικές ιδεοληψίες του Χίτλερ και των ομοφρόνων του. Ωστόσο, δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει κανείς ότι η πρόσκτηση του Σπαρτιατικού τρόπου ζωής από τους θεωρητικούς και τους πολιτικούς μιας ιδεολογίας οφείλεται σε μια ομοιότητα ή αναλογία βιώματος που κατέστησε την αρχαία ελληνική κληρονομιά αντικείμενο μίμησης, έστω και νοθευμένης.
