Η Διεθνής Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) αποτελεί το πρώτο νομικά δεσμευτικό διεθνές μέσο για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η διαπραγμάτευση της Σύμβασης έγινε κατά τη διάρκεια οκτώ συνεδριάσεων της ad hoc επιτροπής της Γενικής Συνέλευσης, από το 2002 έως το 2006. Η Σύμβαση είναι γνωστή στη διεθνή βιβλιογραφία με τον τίτλο "Convention on the Rights of Persons with Disabilities and its Optional Protocol".¹

Πρόκειται για την πιο σύντομη - χρονικά - διαπραγμάτευση Διεθνούς Συνθήκης, που αφορά ανθρώπινα δικαιώματα στην ιστορία του ΟΗΕ.

Ως στόχος της Σύμβασης τίθεται η διασφάλιση ότι τα άτομα με αναπηρία μπορούν να απολαύουν των δικαιωμάτων τους σε ισότιμη βάση με τους άλλους πολίτες. Η Σύμβαση καθορίζει ελάχιστα πρότυπα για την προστασία και την κατοχύρωση ενός πλήρους φάσματος αστικών, πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων για τα άτομα με αναπηρία.

Ψήφιση, κύρωση της Σύμβασης

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, καθώς και το Προαιρετικό Πρωτόκολλο που τη συνοδεύει, ψηφίστηκαν από την Ολομέλεια της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στις 13/12/2006 και τέθηκαν σε ισχύ στις 03/05/2008.

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία είναι η πρώτη σύμβαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων η οποία είναι ανοικτή για υπογραφή από οργανισμούς περιφερειακής ολοκλήρωσης (βλ. Άρθρο 44).

Η Ευρωπαϊκή Ένωση κύρωσε τη Σύμβαση στις 23/12/2010, ενώ τον Ιανουάριο του 2011 η διαδικασία ολοκληρώθηκε και τυπικά.

Η Συνεδρίαση της Ολομέλειας της Βουλής της Ελλάδας ψήφισε το παρακάτω νομοσχέδιο στις 10/04/2012, κυρώνοντας τη Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και το Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης.

• Δείτε εδώ (στα Αγγλικά) ποια κράτη έχουν κυρώσει τη Σύμβαση και ποια κράτη έχουν υπογράψει το Προαιρετικό Πρωτόκολλο.

Κατευθυντήριες αρχές της Σύμβασης²

Η Σύμβαση, ως σύνολο, αλλά και το περιεχόμενο των επιμέρους άρθρων της, διέπονται από οκτώ κατευθυντήριες αρχές:

1. Ο σεβασμός της έμφυτης αξιοπρέπειας, της αυτονομίας, που περιλαμβάνει την ελευθερία να κάνει τις δικές του επιλογές, και την ανεξαρτησία των προσώπων.
2. Απαγόρευση των διακρίσεων.
3. Η πλήρης και αποτελεσματική συμμετοχή και ένταξη στην κοινωνία.
4. Ο σεβασμός της διαφορετικότητας και η αποδοχή των ατόμων με αναπηρία ως μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας και της ανθρωπότητας.
5. Ισότητα των ευκαιριών.
6. Προσβασιμότητα.
7. Ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών.
8. Ο σεβασμός των αναπτυσσόμενων ικανοτήτων των παιδιών με αναπηρία και ο σεβασμός για το δικαίωμα των παιδιών με αναπηρία να διατηρούν την ταυτότητά τους.

Θεσμική αποτύπωση του κοινωνικού μοντέλου για την αναπηρία

Σε σχέση με παλαιότερα κείμενα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η Σύμβαση χαρακτηρίζεται από πολλές ρηξικέλευθες και καινοτόμες προτάσεις. Ωστόσο, τρία καινούργια στοιχεία έχουν καθοριστική σημασία:

• Αποτελεί δεσμευτικό κείμενο για τις χώρες που υπογράφουν και κυρώνουν τη Σύμβαση.
• Εισάγει την κοινωνική προσέγγιση για την αναπηρία, έναντι της ξεπερασμένης ιατρικής προσέγγισης.
• Εισάγει την δικαιωματική προσέγγιση για την αναπηρία, σε αντιδιαστολή με ευκαιριακού και φιλανθρωπικού τύπου προσεγγίσεις.

Το Άρθρο 1 της Σύμβασης, εισάγοντας την οπτική της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα άτομα με αναπηρία και τα εμπόδια του περιβάλλοντος, συνιστά μια ολιστική προσέγγιση για τον ορισμό της αναπηρίας. απομακρύνεται από το ιστορικά κυρίαρχο ιατρικό μοντέλο, εισάγοντας συγχρόνως την κοινωνική διάσταση για την προσέγγιση της αναπηρίας.

Στο Άρθρο 1 ορίζεται ότι:

«Στα άτομα με αναπηρία συμπεριλαμβάνονται άτομα με μακροχρόνιες σωματικές, νοητικές, πνευματικές ή αισθητηριακές βλάβες, οι οποίες σε αλληλεπίδραση με διάφορα εμπόδια δύνανται να παρεμποδίσουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία σε ίση βάση με τους άλλους.»

H προσβασιμότητα στη Σύμβαση του ΟΗΕ

Όπως και οι Πρότυποι Κανόνες, έτσι και η Σύμβαση, αφιερώνει ειδικό άρθρο για την προσβασιμότητα. Η Σύμβαση αναδεικνύει την προσβασιμότητα ως μία από τις οκτώ γενικές αρχές (Άρθρο 3, παράγραφος στ’) που περιλαμβάνονται στη Σύμβαση και αφιερώνει ξεχωριστό άρθρο (Άρθρο 9). Επιπλέον, κάνει άμεσες ή / και έμμεσες αναφορές στην προσβασιμότητα και σε σειρά άλλων άρθρων (π.χ. Άρθρο 4, 5, 10, 14, 19, 20, 21, 24, 25, 27, 29, 30) αναδεικνύοντας τον οριζόντιο χαρακτήρα της προσβασιμότητας. Ως έμμεσες αναφορές στην προσβασιμότητα χαρακτηρίζονται εκείνες οι απαιτήσεις η πραγμάτωση των οποίων προϋποθέτει την προσβασιμότητα. Συνεπώς, παρά τη μη ρητή αναφορά στην έννοια της προσβασιμότητας, η σημασία της έμμεσης αναφοράς, ουδόλως στερεί της άμεσης και ρητής αναφοράς.

Πηγές:

⁽¹⁾ Επίσημη ιστοσελίδα του ΟΗΕ για τη Συνθήκη για τα ΑμεΑ

⁽²⁾ Νικολαΐδης, Μιζαμτσή & Μουρούζης (2012)

Δείτε ή κατεβάστε τη Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τα άτομα με αναπηρία από την Αρχειοθήκη "Διανόηση" των συνεργατικών ομάδων του NOESI.gr. Διαθέσιμα αρχεία παρακάτω:

 Κατεβάστε το κείμενο της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα ΑμεΑ και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στα Αγγλικά (αρχείο PDF μικρού μεγέθους 448 KB) 

 Κατεβάστε το κείμενο της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα ΑμεΑ στα Ελληνικά και Αγγλικά, όπως κυρώθηκε από την Ελληνική Βουλή (αρχείο PDF μεγάλου μεγέθους 24 MB) 

 Κατεβάστε το κείμενο της Σύμβασης στα Αγγλικά σε προσβάσιμη έκδοση (αρχείο PDF μικρού μεγέθους 448 KB) 

 Το κείμενο της Σύμβασης και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στα Ελληνικά σε προσβάσιμη έκδοση (αρχείο PDF μικρού μεγέθους 218 KB) - αναμένεται από τις συνεργατικές ομάδες noesi.gr/coworking

 Το κείμενο της Σύμβασης και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στα Ελληνικά σε προσβάσιμη έκδοση (αρχείο Microsoft Word μικρού μεγέθους 218 KB) - αναμένεται από τις συνεργατικές ομάδες noesi.gr/coworking

Tips! 
Για να διαβάσετε ένα αρχείο PDF, θα πρέπει να έχετε Adobe Acrobar Reader εγκατεστημένο στη συσκευή σας. Κατεβάστε την τελευταία έκδοση του Adobe Acrobar Reader.

Εάν δεν διαθέτετε το πρόγραμμα Microsoft Word, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το πρόγραμμα Open Office, που παρέχεται δωρεάν για εγκατάσταση, για την ανάγνωση και επεξεργασία άλλων των αρχείων που συμπεριλαμβάνονται στη σουίτα λογισμικού Microsoft Office (Word, Excel, Powepoint κ.ά.). Κατεβάστε την τελευταία έκδοση του Open Office.