Η ενδοσχολική βία ή ο ενδοσχολικός εκφοβισμός, όπως επίσης αναφέρεται συχνά, είναι η εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.

Περιεχόμενα παρουσίασης.

• Τι είναι το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού; Πώς επιδρά στο άτομο, το σχολείο, την οικογένεια, την κοινωνία;

• Ποια είναι τα αίτια του φαινομένου και πώς μπορεί να προληφθεί;

• Πώς αντιμετωπίζονται “κρούσματα” εκφοβισμού ή βίας στο σχολείο;

• Οδηγίες για οικογένειες και εκπαιδευτικούς.

• Αρμόδιοι φορείς.

Κοινωνικό φαινόμενο που ορίζεται ως:

η εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.

Πηγή: Εταιρεία Ψυχοκοικωνικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου

Σοβαρότητα του φαινομένου

• Αυξάνεται η ενδοσχολική βία στα σχολεία.
  Κορυφώνεται στο Γυμνάσιο (;)

• Νέο φαινόμενο (!) η ενδοσχολική βία με ηλεκτρονικά μέσα, τηλέφωνα, Ίντερνετ (cyber-bullying).

Η αύξηση ίσως οφείλεται:

• Συζητάμε για την ενδοσχολική βία.

• Μεγαλύτερη διαφορετικότητα μεταξύ των μαθητών στα σχολεία.

• Μεγαλύτερα κοινωνικο-οικονομικά 
προβλήματα στις οικογένειες.

Συνήθεις εκφράσεις λεκτικής βίας:

• "ομοφυλόφιλε"

• "αλβανέ"

• "χοντρή"

Στάσεις τις κοινωνίας μας;

Πώς εκδηλώνεται το φαινόμενο;

• Χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί (;)

• Φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές, απειλές (;)

• Εκβιασμοί (;)

• Καταστροφή προσωπικών αντικειμένων (;)

• Κλοπές (;)

• Σεξουαλική παρενόχληση / κακοποίηση (;)

• Απομόνωση από παρέες, ομαδικά παιχνίδια, κοινωνικές δραστηριότητες (;)

(;) εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά

Επιπτώσεις

Επιπολασμός (συχνότητα εμφάνισης του φαινομένου)

• Θύματα: 1/10 μαθητές (10-15%)

• Θύτες: 1/20 μαθητές (5%)

Αγόρια πιο συχνά από κορίτσια (3:1)

• (!) Τα περιστατικά ξεκινούν από το Δημοτικό, κορυφώνονται σε έξαρση στο Γυμνάσιο, μειώνονται πάλι στο Λύκειο (βλ. Έρευνα — Δείγμα Μαθητών: Βαρβάκειος Σχολή).

• (!) Οι μισοί μαθητές δεν αναφέρουν πουθενά το γεγονός. Στην πλειοψηφία το αναφέρουν σε φίλους, σπάνια σε εκπαιδευτικούς ή τους 
γονείς τους.

Επιπτώσεις στο θύμα

• Έντονο άγχος

• Αίσθημα ανασφάλειας

• Φοβίες

• Απομόνωση

• Σχολική άρνηση ή/και απουσίες

• Ψυχοσωματικά προβλήματα
  (πόνοι, διαταραχές ύπνου, ενούρηση, κατάθλιψη)

• Σχολική αποτυχία ή/και μαθησιακές δυσκολίες

Επιπτώσεις στο θύτη

• Απομάκρυνση από το σχολείο

• Διακοπή σχολικής φοίτησης

• Τάσεις φυγής από το σπίτι

• Απομόνωση

(!) Κίνδυνος: 1/2 παιδιά μεγαλώνοντας εκδηλώνουν αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά (βλ. Ενότητα: Περαιτέρω Μελέτη).

Παρέμβαση

Βασική αρχή της αντιμετώπισης

Τα παιδιά έχουν απόλυτο δικαίωμα να βρίσκονται σε ένα σχολικό περιβάλλον, το οποίο τους παρέχει ασφάλεια και προστασία, με σκοπό την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη, την εκπαίδευση, και την διαπαιδαγώγηση.

Πηγή: Σύνταγμα της Ελλάδος

Το προφίλ του θύματος

• Τα θύματα του σχολικού εκφοβισμού είναι συνήθως άτομα αδύναμα τόσο σωματικά τόσο και ψυχολογικά. Είναι χαμηλών τόνων μαθητές, αγχώδεις και αρκετά ανασφαλείς.

• Συχνά είναι παιδιά τα οποία ανήκουν σε άλλη εθνικότητα ή θρησκεία.

Το προφίλ του θύτη

• Οι θύτες είναι άτομα αντιδραστικά το οποία προσπαθούν να επιβεβαιώσουν τη δύναμη ή την εξουσία (ηγεσία, έλεγχος) τους μέσα από παραβατικές συμπεριφορές.

• Συχνά είναι παιδιά από οικογένειες όπου παρατηρείται σωματική κακοποίηση.

Κοινό προφίλ

• Ανασφάλεια! Την οποία εκφράζουν με διαφορετικό τρόπο.

• Δυσκολεύονται να συνάψουν πραγματικές φιλίες.

• Νιώθουν κοινωνικά απομονωμένοι.

Στην περίπτωση του ενδοσχολικού εκφοβισμού υπάρχουν πάντα τρία μέρη. Υπάρχουν πάντα:

• το θύμα

• ο θύτης

• ο παρατηρητής

Ρόλος ενηλίκων: Βρείτε τον παρατηρητή!

Σχολικός Εκφοβισμός | Ο ρόλος του εκπαιδευτικού.

Τα παιδιά πρέπει να αισθάνονται ότι μπορούν να μιλήσουν στον δάσκαλο ή καθηγητή, χωρίς να αισθάνονται ότι θα χειροτερέψουν τα πράγματα. Για το Δημοτικό, ο δάσκαλος πρέπει να αναλάβει βασικό ρόλο. Στο Γυμνάσιο ή το Λύκειο μπορεί να υπάρχει ειδικός εκπαιδευτικός με γνώσεις σχολικού εκφοβισμού, που θα είναι ο πρώτος που θα ακούει για το πρόβλημα.​

Από την πρώτη στιγμή του "τραυματισμού" ενός παιδιού, υπάρχει βία. Δεν περιμένουμε να γίνει ανυπόφορο για να δράσουμε. Δρω, σημαίνει μιλώ για το πρόβλημα σε άλλα άτομα που εμπλέκονται, σε σχολείο, σε οικογένεια.

Καλύτερη προσέγγιση για την αντιμετώπιση περιστατικών σχολικού εκφοβισμού, η συζήτηση στο σχολείο. Δεν είναι καλή λύση οι ίσες αποστάσεις από θύματα, θύτες και παρατηρητές. Ευαισθητοποιούμαστε, μιλάμε, συζητούμε, οργανώνουμε ομάδες παιδιών μέσα 
στα σχολεία.

Σημαντικό, να κάνουμε τα "σκληρά παιδιά" μέρος της επίλυσης του προβλήματος. Μπορούμε να τα εμπλέξουμε σε δράσεις που μειώνουν την ενδοσχολική βία. Να τους δώσουμε αναγνώριση στο πρόσωπό τους, να τον φέρουμε σε επαφή με την κοινότητα του σχολείου.

Σχολικός Εκφοβισμός | Οδηγίες προς γονείς.

• Ανοίξτε κουβέντα στο παιδί, αφήστε το να μιλήσει ελεύθερα και ακούστε προσεκτικά τι έχει να σας πει.

• Καθησυχάστε το παιδί τονίζοντας ότι δεν φταίει και ότι το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί.

• Υποστηρίξτε το παιδί με εκφράσεις όπως: «Δεν σε αφορούν αυτά που σου λένε». «Μην απαντάς στις κοροϊδίες…»

• Θα πρέπει να παροτρύνετε το παιδί να απευθυνθεί σε κάποιον εκπαιδευτικό.

• Δείξτε στα παιδιά ότι οι άπραγοι παρατηρητές δεν είναι αθώοι. Κανείς δεν πρέπει να ανέχεται τον εκφοβισμό, αλλά να τον αναφέρει.

Έρευνα — Δείγμα Μαθητών: Βαρβάκειος Σχολή

Πως αξιολογείς τη συμπεριφορά σου;

• Δεν αξιολογώ τη συμπεριφορά μου ως βίαιη
  Γυμνάσιο: 28,4%  | Λύκειο: 46,5%

• Κατά βάθος νιώθω αδύναμος αλλά δεν πρέπει να το δείχνω!
  Γυμνάσιο: 13,6%  |  Λύκειο:   3,5%

• Ντρέπομαι αλλά δεν μπορώ να συγκρατήσω την επιθετικότητά μου!
  Γυμνάσιο: 20,5%  | Λύκειο: 11,9%

• Εκ των υστέρων μετανιώνω και δεν θέλω 
να το ξανακάνω!
  Γυμνάσιο: 47,7%  |  Λύκειο: 16,2%

Περαιτέρω μελέτη

Η εναντιωματική διαταραχές σε μαθητές - θύτες ενδοσχολικής βίας.

Συχνά, οι μαθητές που εμφανίζουν ενδοσχολική βία φαίνεται να μπορούν να διαγνωστούν με εναντιωματική διαταραχή.

Παρακάτω θα βρείτε περισσότερες πληροφορίες
που αφορούν το προφίλ μίας οικογένειας με παιδιά με διαταραχή της διαγωγής ή εναντιωματική συμπεριφορά.



Οι πληροφορίες βασίζονται σε διαγνωστικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται από ψυχιάτρους και ψυχολόγους.

Με ψυχομετρικούς όρους:

Οι διαταραχές της διαγωγής αναφέρονται σε επαναλαμβανόμενους, επίμονους τρόπους συμπεριφοράς του παιδιού, που παραβιάζουν τα δικαιώματα τρίτων ή βασικούς, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, κοινωνικούς κανόνες.

Η εναντιωματική προκλητική διαταραχή εκφράζεται με την επαναλαμβανόμενη άρνηση του παιδιού να υπακούσει τις οδηγίες και τους κανόνες των ενηλίκων, καθώς με την προσπάθειά του να είναι προκλητικό, αρνητικό και εχθρικό απέναντι στους τρίτους (κυρίως ενηλίκους ή αδύναμους).

Πηγή: DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders)

Συμπτώματα διαταραχής της διαγωγής κατά το DSM IV - απαιτούνται 3 ή περισσότερα τους τελευταίους 12 μήνες

ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΚΑΙ ΖΩΑ

- Συχνά φοβερίζει, απειλεί ή τρομοκρατεί άλλους.

- Συχνά ξεκινά σωματικούς καυγάδες.

- Έχει χρησιμοποιήσει κάποιο όπλο που μπορεί να προκαλέσει σοβαρή σωματική βλάβη σε άλλους.

- Έχει φερθεί σκληρά σωματικά σε ανθρώπους ή ζώα.

- Έχει επιτεθεί σε άνθρωπο για να τον κλέψει.

- Έχει εξαναγκάσει άλλο άτομο σε σεξουαλική συνεύρεση.

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ

- Έχει εσκεμμένα βάλει φωτιά για να προξενήσει σοβαρή ζημιά.

- Έχει εσκεμμένα καταστρέψει περιουσία άλλων.

ΑΠΑΤΗ Ή ΚΛΟΠΗ

- Έχει διαρρήξει σπίτι, αυτοκίνητό ή κτίριο.

- Συχνά λέει ψέματα για να αποκτήσει πράγματα ή να πετύχει χάρες ή για να αποφύγει υποχρεώσεις.

- Έχει κλέψει αντικείμενα μη ευτελούς αξίας χωρίς να επιτεθεί σε κάποιο θύμα.

ΣΟΒΑΡΕΣ ΠΑΡΑΒΑΣΕΙΣ ΚΑΝΟΝΩΝ

- Συχνά μένει έξω τη νύχτα παρά τις γονεϊκές απαγορεύσεις ή κάνει σκασιαρχείο από το σχολείο (με αρχή πριν τα 13 έτη)

- Έχει φύγει από το σπίτι και διανυκτερεύει εκτός σπιτιού τουλάχιστον δύο φορές ενώ ζούσε στο πατρικό σπίτι

Συμπτώματα εναντιωματικής 
διαταραχής κατά το DSM IV - απαιτούνται 4 ή περισσότερα τους τελευταίους 6 μήνες (συχνά)

- Έχει συχνά ξεσπάσματα θυμού.

- Εμπλέκεται σε καυγάδες με ενηλίκους.

- Αψηφά ενεργά ή αρνείται να συμμορφωθεί με αιτήματα ή κανόνες των ενηλίκων.

- Ενοχλεί εσκεμμένα ανθρώπους.

- Κατηγορεί τους άλλους για δικά του σφάλματα ή κακή εκτίμηση μίας κατάστασης.

- Είναι εύθικτος ή ενοχλείται εύκολα από τους άλλους.

- Συχνά είναι θυμωμένος ή μνησίκακος 
ή εκδικητικός.

4 ή περισσότερα τους τελευταίους 6 μήνες (συχνά)

Οδηγίες για την αντιμετώπιση εκφοβισμού ή βίας σε παιδιά εντός ή εκτός του σχολείου.



Τι πρέπει να κάνετε αμέσως μόλις αντιληφθείτε ένα περιστατικό. Οι οδηγίες προέρχονται από την Εταιρεία Ψυχικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου:

• Συζητήστε με το παιδί.

• Διαβεβαιώστε ότι “δεν ευθύνεται για ό,τι έχει συμβεί”.

• Δείξτε ότι νοιάζεστε και θέλετε να το προστατέψετε.

• Τονίστε ότι μπορείτε να αντιμετωπίσετε την κατάσταση μαζί.

• Πείτε ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν μόνο αν “σπάσει η σιωπή”. Εξηγήστε στο παιδί ότι το να μιλήσει σε ενήλικες για 
περιστατικά βίας και εκφοβισμού 
δεν αποτελεί “κάρφωμα”.

• Ενημερώστε τον εκπαιδευτικό και παράλληλα τον Διευθυντή του σχολείου ή την οικογένεια.

• Προτείνετε στο παιδί πρακτικούς τρόπους για να αντιμετωπίσει μία δύσκολη κατάσταση.

• Ζητήστε συμβουλευτική από ειδικό ψυχικής υγείας εάν χρειάζεται.

• Μην καταφύγετε στην Αστυνομία εφόσον 
δεν έχουν τελεστεί ποινικά αδικήματα.

Ειδικά βίντεο για “συζήτηση” 
με μαθητές.

Βρείτε ειδικά βίντεο που βοηθούν γονείς και εκπαιδευτικούς να συζητήσουν γα τον Σχολικό Εκφοβισμό με τα παιδιά. Ο σκοπός των βίντεο είναι να “σπάσουν τη σιωπή” των μαθητών. Να τους δείξουν καλά πρότυπα και να τους βοηθήσουν να αντιληφθούν την έννοια και τα αποτελέσματα της βίας.

Δείτε τη σελίδα:
www.noesi.gr/endosxoliki-via

Αρμόδιοι φορείς:

1. Τηλ. Γραμμή 116111 "Ευρωπαϊκή Γραμμή Στήριξης Παιδιών & Εφήβων" της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.. Κλήσεις δωρεάν και από το κινητό.
    — Δείτε: http://noesi.gr/pronoise/epsype/116111

2. Τηλ. Γραμμή 8018011177 "Γραμμή – Σύνδεσμος" της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. για θέματα παιδιών & εφήβων, που αφορούν τους γονείς. Αστική χρέωση για όλη την Ελλάδα.
    — Δείτε: http://noesi.gr/pronoise/epsype/8018011177

3. Συνήγορος Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού

4. Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού

5. Δίκτυο κατά της βίας στο σχολείο

6. ΚΕΔΔΥ & Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα
    — Δείτε: http://www.noesi.gr/pronoise/keddy
    — Δείτε: http://www.noesi.gr/pronoise/iatropaidagogika-kpsy

Τέλος, να θυμάστε:

Τα περισσότερα παιδιά που έχουν υποστεί εκφοβισμό, βία, κοροϊδία, και τους έγινε η ζωή δύσκολη στο σχολείο, είναι παιδιά που φοβούνται να μιλήσουν στον καθηγητή, ντρέπονται να ζητήσουν τη βοήθεια των γονιών τους, δεν έχουν φίλους να τους υπερασπιστούν. Μπορεί και να πιστεύουν ότι όσα περνούν είναι φυσιολογικά. Δεν είναι στη φύση τους να ζουν και να μεγαλώνουν έτσι…

Πηγές

Έρευνα - Επιμέλεια κειμένου:

• Άγγελος Κουτουμάνος
  Κοινωνικός λειτουργός — Εκδότης NOESI.gr

Απόσπασμα από την ομιλία του Άγγελου Κουτουμάνου, Κοινωνικού Λειτουργού, σε ημερίδες για εκπαιδευτικούς και γονείς στο πλαίσιο της “Ακαδημίας των Πολιτών”.