νόηση, ετών 18:)

Το σύνδρομο DYRK1A είναι μια σπάνια πάθηση. Περιγράφηκε για πρώτη φορά στην ιατρική βιβλιογραφία το 2008. Μία ένδειξη αποτελεί ότι τον Αύγουστο του 2022, μόλις 600 οικογένειες ατόμων με σύνδρομο με DYRK1A είχαν συνδεθεί με την ομώνυμη Παγκόσμια Οργάνωση (DYRK1A Syndrome International Association): http://dyrk1a.org. 

Στο παρελθόν, πολλά άτομα με σύνδρομο DYRK1A δεν θα είχαν διαγνωστεί, αλλά με την αυξανόμενη χρήση της πιο πρόσφατης «αλληλουχίας γονιδίων» ή «συστοιχίας γονιδών», περισσότεροι άνθρωποι θα λάβουν ακριβή διάγνωση. Μία μεγάλη μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο, που σκοπεύει στον εντοπισμό των γενετικών αιτιών της αναπτυξιακής καθυστέρησης στα παιδιά, έχει αναγνωρίσει το σύνδρομο DYRK1A ως 1 από τα 10 πιο συχνά γονίδια, που εμπλέκονται με διάχυτη διαταραχή της ανάπτυξης (Deciphering Developmental Disorders Study, 2017). Τα άτομα με σύνδρομο DYRK1A αντιπροσωπεύουν περίπου το 0,1-0,5% των ατόμων που διαγνωστεί με νοητική αναπηρία ή/και αυτισμό (Morison, 2022).

Τι είναι το γονίδιο DYRK1A;

Το DYRK1A είναι ένα γονίδιο που εμπλέκεται στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Αναγνωρίστηκε το 1996 αλλά αρκετά αργότερα, το 2008, περιγράφηκε η λειτουργία του και ο τρόπος με τον οποίο σχετίζεται με μια νευροαναπτυξιακή πάθηση. Το γονίδιο DYRK1A βρίσκεται στο χρωμόσωμα 21, σε μια περιοχή που ονομάζεται q22.13. 

Τι είναι το σύνδρομο διαγραφής 21q22.13 και πώς σχετίζεται σύνδρομο DYRK1A;

Το 21q22.13 είναι ο τρόπος με τον οποίο οι γενετιστές αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη μικρή περιοχή (ή «ζώνη») στο ο «σκέλος q» του χρωμοσώματος 21. Το γονίδιο DYRK1A βρίσκεται εντός περιοχής / ζώνης 22.13 όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα:

Όλα τα άτομα έχουμε δύο αντίγραφα του χρωμοσώματος 21. Παραλλαγές του γονιδίου DYRK1A ή διαγραφές συνήθως συμβαίνουν μόνο στο ένα από αυτά τα αντίγραφα χρωμοσωμάτων, ενώ το άλλο αντίγραφο του χρωμοσώματος μένει ανέπαφο.

Επομένως, ένα από τα γονίδια, που απουσιάζει, στο σύνδρομο διαγραφής 21q22.13 είναι το γονίδιο DYRK1A και, επακολούθως, ατομα με το σύνδρομο διαγραφής 21q22.13 έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τα άτομα που εμφανίζουν αλλοιώσεις στο γονίδιο DYRK1A. 

Τα βασικά χαρακτηριστικά του συνδρόμου διαγραφής 21q22.13 προκαλούνται από απώλεια της λειτουργίας ενός αντιγράφου του γονιδίου DYRK1A. 

➤ Συνήθη χαρακτηριστικά συνδρόμου DYRK1A

Τα περισσότερα παιδιά και ενήλικες με σύνδρομο DYRK1A έχουν μια μικρή αλλοίωση (συνηθέστερα αλλαγή ενός γράμματος στην αλληλουχία DNA του γονιδίου) που επηρεάζει τη λειτουργία του γονιδίου DYRK1A. Αυτή είναι γνωστή ως παραλλαγή αλληλουχίας γονιδίου. 

Περίπου στο 13% των ατόμων με σύνδρομο DYRK1A απουσιάζει μέρος του χρωμοσώματος 21 (που ονομάζεται “διαγραφή”), που έχει αφαιρέσει μέρος ή το σύνολο του γονιδίου DYRK1A, και περίπου στο 3% εμφανίζεται μια χρωμοσωμική αναδιάταξη (που ονομάζεται “μετατόπιση”) που έχει προκαλέσει θραύση στο γονίδιο (Fenster 2022). Μερικές διαγραφές μπορούν να συνδυάζονται, επίσης, με διαγραφές και σε άλλα γονίδια, που μπορεί να προκαλέσουν πρόσθετα χαρακτηριστικά σε άτομα με διαγραφή του γονιδίου DYRK1A.

Νοητική αναπηρία

Όλα τα παιδιά με σύνδρομο DYRK1A έχουν τουλάχιστον μέτριο βαθμό νοητικής υστέρησης ή σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες. Σε μελέτη που εξέτασε τις διαθέσιμες πληροφορίες για 97 άτομα με σύνδρομο DYRK1A βρέθηκαν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά (Fenster 2022): 

• Μικρή περίμετρος κεφαλιού (μικροκεφαλία) (94%)

• Καθυστερημένη ή απουσία ομιλίας (91%)

• Καθυστερημένο περπάτημα (88%)

•  Δυσκολία σίτισης (85%)

• Προβλήματα όρασης (61%) (κυρίως μεγάλη ή κοντόφθαλμη όραση, αλλά και κάποιες άλλες ανωμαλίες)

• Χαμηλός μυϊκός τόνος / υποτονία (54%), δύσκαμπτοι μύες / υπερτονία (35%)

• Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (52%), δυσκοιλιότητα (52%)

• Επιληπτικές κρίσεις, συμπεριλαμβανομένων των εμπύρετων κρίσεων (επιληπτικές κρίσεις που σχετίζονται με πυρετό) (81%)

Επιπλοκές στην ανάπτυξη

Τα νεογνά με σύνδρομο DYRK1A αναφέρονται συχνά ως ελλιποβαρή (έχουν μικρότερο βάρος στη γέννηση) και χαμηλό ανάστημα, αν και παρατηρούνται και γεννήσεις παιδιών με το σύνδρομο που έχουν φυσιολογικό βάρος και ύψος.

Προβλήματα με την καρδιά έχουν αναφερθεί στο 20% από τα 97 άτομα που περιγράφονται  στη μελέτη Fenster (2022).

Αν και πολλά παιδιά με σύνδρομο DYRK1A μπορεί να μην έχουν προφανώς κάποιο ασυνήθιστο χαρακτηριστικό προσώπου, υπάρχουν μερικά τυπικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με το σύνδρομο, όπως βαθιές εσοχές των οφθαλμών, πρήξιμο (οίδημα) του άνω βλεφάρου, αυτιά με ασυνήθιστα σχήματα, λεπτό άνω χείλος και μικρό πηγούνι (Courraud, 2021).

Υποτροπιάζουσες λοιμώξεις του αυτιού έχουν αναφερθεί σε πολλά άτομα (Morison 2022).

Τα παιδιά και οι ενήλικες με σύνδρομο DYRK1A έχουν διάφορους συνδυασμούς χαρακτηριστικών, που εντοπίζονται επίσης σε άτομα με πολλές άλλες γενετικές παθήσεις. Επομένως, ο περιγεννητικός έλεγχος είναι σημαντικός για τη σωστή διάγνωση. 

Ο παρακάτω Οδηγός εστιάζει σε χαρακτηριστικά που εντοπίζονται σε άτομα με σύνδρομο DYRK1A και είναι πολύ πιθανό σχετίζεται με την απώλεια ή διαγραφή του γονιδίου DYRK1A.

Μελέτες επί των χαρακτηριστικών σε άτομα με Σύνδρομο DYRK1A

Ανάπτυξη

Υπάρχουν κάποια στοιχεία που υποδηλώνουν ότι τα μωρά με σύνδρομο DYRK1A συχνά γεννιούνται ελαφρώς κάτω από το τυπικό εύρος μεγέθους και καθώς μεγαλώνουν, το ύψος τους παραμένει ελαφρώς κάτω από την αναμενόμενη για την ηλικία τους, όπως και το βάρος του (Fenster 2022, Unique). Αλλά αυτό δεν ισχύει για όλα τα παιδιά με σύνδρομο DYRK1A, καθώς ορισμένα έχουν μετρήσεις ύψους και βάρους εντός του αναμενόμενου εύρους. Ενώ η περιφέρεια κεφαλιού μπορεί να είναι εντός του αναμενόμενου εύρους, κατά τη γέννηση, είναι πιθανό να είναι μικρότερη από το αναμενόμενο και τα περισσότερα παιδιά έχουν μικρό κεφάλι (περιφέρεια) όταν μεγαλώσουν (προοδευτική μικροκεφαλία).

Διάπλαση σκελετού

Από 74 άτομα με σύνδρομο DYRK1A, που συμμετείχαν σε ερευνητικό πρόγραμμα (Fenster 2022), περίπου τα μισά αναφέρθηκαν ότι είχαν τουλάχιστον μία ανωμαλία που επηρεάζει τα χέρια τους, πόδια, σπονδυλική στήλη ή άλλα μέρη του σκελετού τους. Τέσσερα άτομα είχαν καμπυλότητα της σπονδυλικής στήλης (σκολίωση) και δύο είχαν στρογγυλοποίηση του άνω μέρους της πλάτης (κύφωση). Έντεκα είχαν βυθισμένο στέρνο (pectus excavatum), αν και για δύο από αυτά τα άτομα αυτό σημειώθηκε ως ήπιο. Πολλοί είχαν ανωμαλίες στα χέρια ή/και στα πόδια, συμπεριλαμβανομένων πέντε άτομα με υψηλή καμάρα ποδιού (cavovarus), τέσσερα με δύο ή περισσότερα δάχτυλα ενωμένα μαζί (μερική συνδακτυλία), δύο με το μεγάλο δάχτυλο του ποδιού στραμμένο προς τα μέσα (hallux valgus) και τρία με ένα ή περισσότερα κυρτά ή λυγισμένα δάχτυλα (καμπτοδακτυλία / κλινοδακτυλία). Σε πολλά άτομα, ανωμαλίες των χεριών, των ποδιών ή της σπονδυλικής στήλης σημειώθηκαν αλλά δεν είχαν έχει καθοριστεί.

Σίτιση

Οι γονείς είναι πιθανό να χρειαστούν υποστήριξη, καθώς οι δυσκολίες σίτισης μπορεί να είναι ένα πρόβλημα στην αρχή. Μερικά μωρά θα πιπιλίζουν αδύναμα και κάποια χρειάζονται γάλατα υψηλής ενέργειας για να προχωρήσουν με την αύξηση βάρους. Πολλά μωρά φέρνουν εύκολα τροφές (αυτό είναι γνωστό ως γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση ή μερικές φορές απλώς παλινδρόμηση για συντομία) και χρειάζονται προσοχή κατά τοποθέτηση σε θέση σίτισης και ύπνου. Σε μερικές περιπτώσεις ενδείκνυται η χορήγηση φαρμάκων για την αντιμετώπιση της παλινδρόμησης.

Στα 38 άτομα με σύνδρομο DYRK1A που μελετήθηκαν σε μια ερευνητική μελέτη (Morrison 2022): 

• 35 άτομα βρέθηκαν να έχουν ιστορικό σίτισης ή δυσκολία στην κατάποση και 16 παιδιά χρειάστηκαν ρινογαστρικό σωλήνα (NGT) ή διαδερμικό ενδοσκοπικό σωλήνα γαστροστομίας (PEG/G-tube) κατά τη βρεφική ηλικία. 

• 5 άτομα δυσκολεύονταν να μετακινήσουν το φαγητό στο στόμα τους, 

• 3 είχαν τη συνήθεια να γεμίζουν υπερβολικά το στόμα τους και

• 3 είχαν την τάση να αποθηκεύουν το φαγητό στο στόμα τους. 

Αποστροφή σίτισης, στην οποία τα παιδιά αποφεύγουν όλα τα τρόφιμα ή τα τρόφιμα ορισμένων τύπων ή υφών, αναφέρθηκε σε δέκα από τα τριάντα οκτώ άτομα και δεκαπέντε έλαβαν συμπληρώματα διατροφής λόγω της περιορισμένης διατροφής τους. Υπερβολική έκκριση σάλιου (σιελόρροια) αναφέρθηκε για δεκαπέντε άτομα και αυτό επέμεινε σε οκτώ από αυτά, κατά την πρόοδο της παιδικής ηλικίας. Από τα δεκαεννιά άτομα που ήταν άνω των 8 ετών, τα δέκα συνέχισαν να έχουν κάποια δυσκολία σίτισης. Πολλά παιδιά μπορεί να επηρεαστούν από δυσκοιλιότητα, συγκεκριμένα τριάντα δύο από τα εξήντα τρία άτομα που αναφέρθηκαν στη μελέτη (Fenster, 2022), ενώ δύο από αυτά αναφέρθηκαν ότι έπασχαν και από διάρροιες. 

Κίνηση και περπάτημα

Τα μωρά με σύνδρομο DYRK1A συνήθως αργούν να γίνουν κατακτήσουν όρθια στάση. Όλα τα παιδιά έχουν καθυστερημένη κινητική ανάπτυξη και κάποια μπορεί να χρειαστούν φυσιοθεραπεία αλλά τα περισσότερα θα μπορούν να περπατήσουν. Μερικά παιδιά μπορεί να έχουν ασυνήθιστο βάδισμα όταν περπατούν λόγω δυσκαμψίας ή προβλημάτων ισορροπίας (γνωστή ως αταξία).

Ομιλία και επικοινωνία

Τα παιδιά με σύνδρομο DYRK1A παρουσιάζουν συνήθως καθυστέρηση στην επικοινωνία και μαθαίνουν να χρησιμοποιούν λέξεις. Το τελικό φάσμα επιτευγμάτων είναι πολύ ευρύ, αλλά τα μεγαλύτερα παιδιά δεν θα αναπτύξουν ουσιαστική ομιλία εντός του αναμενόμενου εύρους. Εκείνα που αναπτύσσουν ομιλία μπορεί να επιτύχουν μεμονωμένες λέξεις, σύντομες φράσεις ή βασικές προτάσεις και άλλα θα χρησιμοποιούν, χειρονομίες και φωνήματα για να εκφράσουν τις βασικές ανάγκες τους. Μερικοί γονείς αναφέρουν ότι τα παιδιά τους με το σύνδρομο κατανοούν καλά τον προφορικό.

Αυτισμός

Τα παιδιά με σύνδρομο DYRK1A συνήθως τείνουν να διάχυτη αναπτυξιακή καθυστέρησης και τα περισσότερα έχουν χαρούμενη διάθεση. Πολλά παιδιά με σύνδρομο DYRK1A εμφανίζουν χαρακτηριστικά αυτισμού. Το σύνδρομο ευθύνεται για 1-5 ανά 1.000 διαγνώσεις αυτισμού.

Λίγο λιγότερο από τα μισά άτομα με σύνδρομο DYRK1A έχουν λάβει διάγνωση της διαταραχής του φάσματος του αυτισμού (ΔΑΦ) και το 70% έχει τουλάχιστον ένα χαρακτηριστικό ΔΑΦ όπως ως τελετουργική συμπεριφορά (με βάση τη μελέτη: Earl, 2017).

Βιβλιογραφία.

Courraud (2021). Integrative approach to interpret DYRK1A variants, leading to a frequent neurodevelopmental disorder. Genetics in Medicine 23: 2150–2159.

Deciphering Developmental Disorders Study (2017). Prevalence and architecture of de novo mutations in developmental disorders. Nature 542: 433–438.

Earl (2017). Clinical phenotype of ASD-associated DYRK1A haploinsufficiency. Molecular Autism 8:54.

Fenster (2022). Characterization of phenotypic range in DYRK1A haploinsufficiency syndrome using standardized behavioral measures. American Journal of Medical Genetics 188A: 1954–1963.

Morison (2022). Social motivation a relative strength in DYRK1A syndrome on a background of significant speech and language impairments. European Journal of Human Genetics 30: 800–811. Morison 2022).

Πηγές.

• https://doi.org/10.1038/s41436-021-01263-1 

• https://doi.org/10.1038/nature21062 

• https://doi.org/10.1002/ajmg.a.62721 

• https://doi.org/10.1186/s13229-017-0173-5 

• https://doi.org/10.1038/s41431-022-01079-w 

Έρευνα – Επιμέλεια κειμένου:

• Άγγελος Κουτουμάνος
  Κοινωνικός λειτουργός — Εκδότης NOESI.gr

Η μετάφραση έγινε εθελοντικά για λογαριασμό του NOESI.gr. 

• Μάθετε πώς μπορείτε να συνεισφέρετε στις μεταφράσεις.

Περαιτέρω μελέτη.

Δείτε περισσότερες παρεμβάσεις στα Περιεχόμενα του Οδηγού διαταραχών.